Ludzkie szympansy

Im dłużej naukowcy badają zachowania i życie naszych najbliższych żyjących krewniaków, tym więcej dostrzegają podobieństw. Kilka dekad temu szokiem okazało się odkrycie, że szympansy potrafią używać przedmiotów: kamieni, patyków, czy liści w bardzo ludzki sposób. Na mnie szczególnie wielkie wrażenie robi gniecenie liści, by uzyskać „gąbkę” do wydobywania wody z trudno dostępnych miejsc, takich jak głębokie, wąskie dziuple drzew.

– Słyszeliście? Ludzie uważają, że są podobni do nas. Zdjęcie na licencji Creative Commons. Zrobił je nieznany naukowiec w Tchimpounga Sanctuary.

Kilka lat temu głośno było o grupie szympansów z Senegalu, która nauczyła się wytwarzać prymitywne dzidy i używała ich do polowania na inne naczelne. Ustalono już też, że śmiech najbliższych nam naczelnych jest podobny do naszego.

W ostatnich tygodniach ukazały się kolejne informacje, które zmniejszają różnice między nami a szympansami. Dotyczą one tak pozornie błahej rzeczy, jak kiwanie głową na „nie” oraz tak poważnej, jak żałoba po bliskich i praktyki pogrzebowe.

Zespół pod kierownictwem psychologa James Anderson z Uniwersytetu w Stirling opisuje obserwację zachowania szympansów w Blair Drummond Safari and Adventure Park w Wlk.Brytanii. Zachorowała tam i nagle zdechła szympansica Pansy, będąca w sile wieku. W czasie choroby wszyscy członkowie stada troszczyli się o nią. Po śmierci jej córka Rosie „czuwała” przy zwłokach matki całą noc, zaś rano przyłączyła się do niej cała grupa. Po usunięciu ciała Pansy grupa szympansów przez resztę tygodnia wykazywała spokój i powagę – zespół nie zaobserwował żadnych zabaw ani gestów radości, przy czym starsi członkowie stada „temperowali” w tym czasie młodszych, jeśli próbowali oni się bawić.

Drugie studium autorstwa grupy zoologów pod kierownictwem Dory Biro z Uniwersytetu w Oksfordzie dotyczy obserwowanej od 30 lat w stanie dzikim grupy szympansów w Bossou w Gwinei. Zdarzyła się w niej epidemia ostrej niewydolności oddechowej, która uśmierciła dwa małe szympansy: rocznego Jimato i 2 letnią Verve. Ich matka, wraz z całą grupą, po całonocnym czuwaniu przy zwłokach, nosiła ze sobą ciała małych i odganiała od nich muchy aż do momentu mumifikacji. Wtedy ciała zostały położone w zagłębieniach ziemi i obłożone liśćmi oraz gałązkami.

(Cytat pochodzi z serwisu Nauka w Polsce, oryginalne prace ukazały się w „Current Biology”; odesłania na końcu wpisu)

Jeśli zaś chodzi o kiwanie głową na „nie”, to badacze z Niemiec zaobserwowali takie zachowanie u czterech bonobo (szympansów karłowatych). Okazało się, że poruszają głową podobnie jak my, gdy chcą np., by młode przestało bawić się jedzeniem. Badacze już wcześniej zaobserwowali u naszych krewniaków wiele gestów wykonywanych głową. Jednak najnowsze badania opisane w „Primates” to pierwszy przypadek, gdy sfilmowano małpę kiwającą głową, by powstrzymać pewne zachowanie innej.

Jak więc widać, różnice między ludzkim a małpim zachowaniem zacierają się coraz bardziej. Dawniej sensacją było ustalenie, że neandertalczycy chowali swoich bliskich i o nich dbali. W oparciu o badania naszych najbliższych żyjących krewniaków można dość śmiało stwierdzić, że takie „ludzkie” zachowania mogą być dużo, dużo starsze niż epoka neandertalczyków.

Uzbrojony w patyk bonobo raczy się termitami w zoo w San Diego. Zdjęcie na licencji Creative Commons. Autor Mike R.

Anderson, J., Gillies, A., & Lock, L. (2010). Pan thanatology Current Biology, 20 (8) DOI: 10.1016/j.cub.2010.02.010

Biro, D., Humle, T., Koops, K., Sousa, C., Hayashi, M., & Matsuzawa, T. (2010). Chimpanzee mothers at Bossou, Guinea carry the mummified remains of their dead infants Current Biology, 20 (8) DOI: 10.1016/j.cub.2010.02.031

O kiwaniu głową napisało m.in. BBC, które dało też odpowiedni filmik. Oryginalna praca ukazała się w „Primates”.
Schneider, C., Call, J., & Liebal, K. (2010). Do bonobos say NO by shaking their head? Primates DOI: 10.1007/s10329-010-0198-2

Polecam też tekst w Nauce w Polsce o używaniu narzędzi przez szympansy.

~ - autor: Wojciech Pastuszka w dniu 11.05.2010.