Neolit

Końcowy okres epoki kamienia, w którym pojawia się rolnictwo i hodowla zwierząt. Rozpowszechniają się wówczas stałe osady i ceramika oraz rozwijają nowe technologie. Wszystkie te przemiany nazywamy „rewolucją neolityczną”.

Nazwę epoki ukuł ze słów neo (nowy) i lit (kamień) John Lubbock w 1865 roku.

Neolityczne narzędzia z kamienia. Zdjęcie na licencji Creative Commons. Autor: Michael Greenhalgh

Chronologia

Neolit najwcześniej zaczął się na terenach Izraela, Syrii, Palestyny i Turcji około 9000 lat p.n.e. Jego początek w Chinach wyznaczamy na 7500 lat p.n.e, w Pakistanie i Europie południowo-wschodniej – 7 tys. p.n.e. , w Indiach – 6200 lat p.n.e. w Europie Środkowej – 5500 lat p.n.e., w Europie Północnej – 4500 lat p.n.e.

W Ameryce Środkowej i Południowej rolnictwo pojawiło się 7200-6700 lat p.n.e., jednak w odniesieniu do tych obszarów mówi się o okresie przedklasycznym.

Innowacje neolityczne

W neolicie zaczęto uprawiać pierwsze rośliny: pszenicę, proso, jęczmień, groch, soczewicę i żyto w oparciu o gospodarkę żarowo-kopieniaczą. Najstarsze znaleziska osad z gatunkami jęczmienia i pszenicy datowane są na 8350 p.n.e. (metoda C14). Pod koniec neolitu pojawia się orka sprzężajna.

Hodowla początkowo ograniczała się do kóz i owiec (były to pierwsze udomowione zwierzęta oprócz psa, którego udomowiono już w paleolicie). Około 7 000 lat p.n.e. udomowiono krowy i świnie.

W neolicie pojawiły się duże stałe osady. Największe z nich miały nawet kilka tysięcy mieszkańców (Çatal Höyük, Jerycho). Rozpowszechniła się też ceramika, która jeszcze w okresie przedneolitycznym pojawiła się w Japonii i dorzeczu Amuru oraz w Mali. Ludzie wyrabiają z niej naczynia, misy, figurki, garnki itp.

Rekonstrukcja wnętrza jednego z domów w Çatal Höyük. Zdjęcie na licencji Creative Commons Attribution ShareAlike 2.5. Autor: Stipich Béla.

Pojawiają się nieznane dotąd technologie: tkactwo, górnictwo krzemienia, czy też nowe techniki obróbki kamienia, takie jak gładzenie powierzchni i wiercenie otworów. Dość powszechna staje się dalekosiężna wymiana handlowa.

W neolicie rozpowszechnia się w Europie zwyczaj stawiania budowli megalitycznych.

Religia

W neolicie rozwijają się kulty religijne – prawdopodobnie kult Wielkiej Matki jako bóstwa płodności (figurki kobiece) i kult słońca (toporki, motywy krzyża wpisanego w koło). W neolitycznych osadach budowane są świątynie, choć najstarsza znana budowla o charakterze najpewniej religijnym pochodzi jeszcze z wcześniejszego mezolitu (Göbekli Tepe).

Wejście do neolitycznego tumulusa West Kennet w Anglii. Zdjęcie na licencji Creative Commons. Autor: Troxx.

Neolit w Polsce

Na terenach Polski neolit trwał w latach 5200-1900 p.n.e. Umiejętność uprawy rośliny, hodowli zwierząt i wyrobu ceramiki przyniosła na nasze ziemie ludność kultury ceramiki wstęgowej rytej. Do tej kultury zalicza się między innymi stanowisko archeologiczne w Olszanicy pod Krakowem i w Brześciu Kujawskim.

W IV tysiącleciu p.n.e. pojawiły się na terenach polskich kultury lendzielskie. W III tysiącleciu p.n.e. kultury z kręgu kultur nadcisańskich, a potem kultuyr ceramiki promienistej.

Na terenach Warmii i Mazur, w III tysiącleciu p.n.e. rozprzestrzeniła się kultura ceramiki dołkowo-grzebykowej. Między latami 3500 – 1900 p.n.e. pojawiła się kultura pucharów lejkowatych. Do niej się zalicza odkryte ślady zamieszkania na Ostrowie Lednickim. Na ten okres przypada początek eksploatacji kopalni krzemienia w Krzemionkach w Górach Świętokrzyskich.

Jednym z najciekawszych neolitycznych odkryć w Polsce jest tzw. waza z Bronocic datowana na okres 3491-3060 p.n.e. Widnieje na niej rysunek będący najprawdopodobniej najstarszym na świecie przedstawieniem wozu.

W połowie III tysiąclecia p.n.e. na terenach Polski pojawia się kultura ceramiki sznurowej, której przedstawiciele zajmowali się głównie pasterstwem. Między latami 2700-2000 p.n.e. mamy zaś do czynienia z kulturą amfor kulistych. Pod koniec neolitu na tereny południowej Polski dotarła z Czech i Moraw kultura pucharów dzwonowatych.

Najnowsze doniesienia i odkrycia związane z neolitem

Tekst na podstawie artykułu z Wikipedii (wersja z 14 marca 2009 r., lista autorów), który przeredagowałem. Materiał udostępniam na licencji GNU FDL.