Grobowce w Sakkarze i upadek Starego Państwa

Około 4300 lat temu w Egipcie powoli przebiegały poważne zmiany. Słabła rola faraonów, a w siłę rośli przeróżni wielmoże, którzy zagarniali dla siebie coraz więcej władzy i bogactw. Doskonale widać to po grobowcach. Królewskie piramidy stają się coraz mniejsze i wykonywane są z coraz gorszych materiałów. Tymczasem wysocy dostojnicy fundują sobie coraz większe i wspanialej dekorowane grobowce.

Coraz częściej dochodzi też do uzurpacji, spisków i przewrotów. Mają one miejsce nie tylko na dworze królewskim, ale też w rodzinach wielmożów. Nierzadko po śmierci głowy rodu ustalona przez niego kolejność dziedziczenia jest podważana przez tych, dla których nie jest korzystna (zazwyczaj młodszych synów).

Doskonałe świadectwa tych konfliktów widać właśnie w pochówkach wielmożów. Jeszcze za ich życia artyści wykonywali na ścianach grobowców i towarzyszących im kaplic swoiste testamenty, które pokazywały hierarchię rodziny. Odkrywający grobowce archeolodzy niezwykle często natykają się jednak na ślady przerabianie tych „testamentów”. Najbardziej uprzywilejowany syn był skuwany, jego imię wymazywane i zastępowane imieniem zwycięzcy rodzinnego konfliktu. Często taki zwycięzca uzupełniał grobowiec ojca o własne dekoracje. Rzeźbiarskie i malarskie dekoracje dostarczają też dowodów na to, że te rodzinne konflikty bardzo często były powiązane z walkami o władzę na najwyższym, królewskim szczeblu.

Doskonałe przykłady takich konfliktów znaleźli polscy archeolodzy pod wodzą prof. Karola Myśliwca z UW, którzy od lat pracują w Sakkarze. Odkryte przez nich w 1997 i 2003 r. bogato zdobione grobowce wezyra Merefnebefa i kapłana Ni-anch-Nefertema są doskonałymi ilustracjami tych rodzinno-politycznych walk. W obu badacze znaleźli ślady przeróbek pokazujących, że część potomków nie podporządkowała się woli ojca i zmieniła ją na swoją korzyść.

Jak pisze prof. Myśliwiec o odkrytych grobowcach w artykule „Pierwszy upadek państwa faraonów” opublikowanym w ubiegłorocznym numerze czasopisma „Nauka”, „są to świadectwa burzliwych czasów, kiedy konflikty polityczno-społeczne niweczyły ustalony od wieków porządek zarówno na dworze królewskim, jak i w rodzinach dworzan.”

Odkrywane w Sakkarze grobowce ujawniają też jak pod koniec Starego Państwa egipskie państwo słabło. Grobowce wielmożów trochę młodsze do pochówków Merefnebefa i Ni-anch-Nefertema stają się znacznie uboższe. „Mają znacznie mniejsze rozmiary, a także uboższą architekturę i dekorację (…). Coraz popularniejszym gatunkiem pochówku stają się grobowce zbiorowe, mające nawet ponad dwadzieścia szybów grobowych z komorami przeznaczonymi na ciała zmarłych” – pisze prof. Myśliwiec.

W końcu zmiany klimatyczne i upadek dawnego porządku powodują zanik władzy królewskiej i potężne niegdyś państwo na około sto lat rozpada się na mniejsze organizmy.

Dużo więcej na ten temat, w tym barwne wzmianki o rabusiach grobowców i artystach złośliwie przerabiających imiona właścicieli pochówków, przeczytacie w artykule prof. Myśliwca (pdf). Ilustruje go sporo dobrych zdjęć.

~ - autor: Wojciech Pastuszka w dniu 13.07.2010.